düppel,
dippel,
der
;
–/-Ø
;
Etymologie unklar ().
1.
›alberner Mensch, Narr; Tölpel, Tolpatsch‹;
vgl. .
Bedeutungsverwandte:
2
,  2, (
der
), (
der
1, , , (
der
1; vgl. , , , , , , , , ,
2
,
1
, .
Syntagmen:
den d. verdriesen
;
der grobe / grosse d
.
Wortbildungen:
˹
düppelhirn
,
düppelkopf
˺ ›einfältiger, dummer Mensch‹.

Belegblock:

Schöpper (
Dortm.
1550
):
Stultus. Narre alber thor geck duͤppell gauch sott.
Sachs (
Nürnb.
1533
):
Ich beut dirs recht, du grober düppel!
Bächtold, N. Manuel. Papst
61, 792
(
Zürich
1525
):
Die puren sind gross düppel und narren.
Henisch (
Augsb.
1616
):
Duͤppel / toͤlpel / toll / eins groben verstands.
2.
›Albernheit, Verrücktheit‹ (personifiziert); Ütr. von 1.

Belegblock:

Dedekind/Scheidt. Grob.
100, 1
(
Worms
1551
):
Vnd wann [...] | [...] dir der düppel wider steigt / | So lach dann wider nach als vor / | Daß man seh wie du seist ein thor.
Spanier, Murner. Narrenb.
80, 45
(
Straßb.
1512
):
Vnd dich der dippel gar besitzt.
3.
›Pickel, Geschwulst; Beule, Druckstelle‹.
Obd.; vorwiegend Texte der Medizin.
Bedeutungsverwandte:
 123,  1,
1
 1; vgl.  1,  2, (
der
2, ,  1, , , .
Syntagmen:
jm. einen d. machen
;
der d. sich setzen
;
einem pferd etw. auf den d. legen, jn. im d. krank machen
;
der harte d
.

Belegblock:

Sudhoff, Paracelsus (
1527
):
De sclirosi, vulgo düppel.
Ebd. (
1529
):
So Dippel oder der gleichen sich nit wolten setzen / so [...].
darin lassest baden und nicht acht haben weder lemung, locher, duppel ec.
Ebd. (
1536
):
auch macht er [spiritus aus dem vitriol] vil kröpf und düpel am selbigen bein.
Deinhardt, Ross Artzney
318
(
oobd.
,
1598
):
Für thüpl vnder dem satl [...]. Alß dan dem pferdt auf den tüpl gelegt.
Winter, Nöst. Weist. (
moobd.
,
um 1530
):
Schlecht ainer dem andern naß wunden oder macht ine mit trucknen schlegen schädlich tüppel oder peiln, der tue dem belaidigten [...] seinen schaden ab.
Sudhoff, a. a. O. ; ;
Dwb, Neub.
6, 1533
;
4.
›Klotz, Stumpf‹.
Bedeutungsverwandte:
,  145.

Belegblock:

Dasypodius (
Straßb.
1536
):
Klotz / düppel, Truncus, metaph.
Maaler (
Zürich
1561
):
Filtz (der) grober filtz / Düppel. Stipes, Fungus
(Beleg mit
Fungus
›Pilz‹ hierher?).