panzer,
banzer
(letzteres deutlich seltener),
das
;
–/-Ø
;
zu
mhd.
panzier
(), dies aus
afrz.
panciere
›Rüstung für den Leib‹
(aus lat.
pantex
;
Pfeifer, Etym. Wb. d. Dt.
1993, 967
).
›Panzer, Schutzrüstung aus Leder, Metallplatten oder einem Kettengeflecht zum Schutz des Rumpfes‹; auch ütr. und bildlich.
Bedeutungsverwandte:
 1,  4.
Syntagmen:
das p. anhaben / anlegen / antun / anziehen / tragen / füren / austun / aufbieten / herreichen / kaufen / loben / durchhauen
;
ein p.
(Subj.)
jm. gut stehen
;
mit einem p. versehen sein, jn. mit dem p. kleiden, etw. für ein p. ausgeben, etw. nützer als ein p. sein
;
p. der gerechtigkeit / stärke, des glaubens
;
p. von stahel
;
altes / gutes / starkes / eisenes / stählenes / ledernes p.
Wortbildungen:
panzerfas
›Faß zum Reinigen von Panzern‹,
panzerhemd
,
panzerplez
›Stahlplättchen eines Panzers‹,
panzerrok
›Panzer(hemd)‹,
panzerschos
›Panzerschutz, gepanzerter Schutz für den Zwischenraum in der Schenkelplatte der Plattenrüstung‹,
panzertrenner
›Stoßdegen, mit dem man durch die Ringe oder Fugen des Panzers hindurch stechen kann, Panzerstecher‹.

Belegblock:

Ziesemer, Marienb. Ämterb.
29, 38
(
preuß.
,
1411
):
3 howben und 1 helm und 1 ysenhut, 3 bruste, 2 platen, 2 panczer, 1 gancz beyngewant und 4 pokelen.
Ders., Gr. Ämterb.
348, 5
(
preuß.
,
1516
):
6 armbroste, 1 pantzerfas, dorinne man die pantzer fleget reyne zcu machen, 1 bogenschrawbe.
Wyss, Limb. Chron. (
mfrk.
, zu
1396
):
Der bischof von Menze, [...] was ein helfer greben Philips von Nassawe [...], unde stunt ime baß ein rockelin dan ein panzer.
Bömer, Pilgerf. träum. Mönch (
rhfrk.
,
um 1405
):
Da hait sij her vor getaen | Ein pantzer, das waz wol getaen, | Von einre gar lieplichen gestalt.
Dis pantzer ist stercke genant, | Das die kempen an getaen hant.
Den krag det ich abe, daz pantzer uß, | Den helme abe.
Schmitz, Schiltb.
180, 5
(
Frankf.
1597
):
Nun hatte der gemelte Schiltbuͤrger kurtz darvor einen Pantzer pletz / einer Handbreit gefunden.
Luther, WA (o. J.):
Wer sich furcht. | der zihe ein Pantzer an.
Ebd. (
um 1535
):
Die saw hat ein pan̂tzer an
[ein Unwürdiger hat sich Ehren, Ansehen angemaßt].
Anderson u. a., Flugschrr.
11, 6, 30
([
Leipzig
1521
]):
dann ich vor diser drow kein andern harnasch dann das bãtzer des gloubẽs antzyhen [...] wil.
Karnein, Salm. u. Morolf
68, 25
(
srhfrk.
, Hs.
um 1470
):
Morolff truge an dem libe sin | ein gut pantzer von stahel.
Reichert, Gesamtausl. Messe
19, 27
(
Nürnb.
um 1480
):
Herre, schleyff mich ein mit dem kleyde des heyls und mit dem pantzer deiner sterck.
Sachs
43, 3
(
Nürnb.
1558
):
Sie
[Talismane]
sind mir nützer denn ein bantzer, | [...] | Dieweil sie mir all stich abweisen.
Kurrelmeyer, Dt. Bibel (
Straßb.
1466
):
einen ietzlichen der selben wappet er nit mit den schilten oder bantzern warnung sunder mit den aller besten worten.
Dasypodius (
Straßb.
1536
):
gantz Pantzer / gantz harnisch.
Maaler (
Zürich
1561
):
Pantzer (das) Lorica. Allerley bewarung deß leybs wider den feynd. [...]. Pantzerhembd (das) Paludamentum.
Bastian u. a., Regensb. UB
80, 8
(
oobd.
,
1356
):
Wer ez daruber tůt, der můz ye von dem pantzir ein pfunt pfenning geben.
Klein, Oswald
85, 7
(
oobd.
,
1431
/
2
):
banzer und armbrost, darzu die eisenhüt, | die liessens uns zu letze.
Kummer, Erlauer Sp. (
m/soobd.
,
1400
/
40
):
ich toͤrst den teufel selb westan, | vnd hiet er halt neun panzıͤr an.
Sattler, Handelsrechn. Dt. Orden
119, 37
;
Ziesemer, Gr. Ämterb.
3, 24
;
31, 22
;
219, 16
;
345, 8
;
431, 21
;
770, 21
;
Joachim, Marienb. Tresslerb. ;
Thielen, Gr. Zinsb. Dt. Ord.
4, 13
;
97, 26
;
102, 17
;
Wyss, a. a. O. ; ;
Meijboom, Pilgerf. träum. Mönch
3885
;
4063
;
4547
;
Bömer, a. a. O. ;
Hertel, Hall. Schöffenb. ;
Grosch u. a., Schöffenspr. Pössneck
54, 29
;
Foltz, UB Friedb. ;
Gille u. a., M. Beheim
328, 797
;
329, 82
;
453, 1886
;
Dinklage, Frk. Bauernweist.
97, 3
;
Vetter, Pred. Taulers ;
Kurrelmeyer, a. a. O. ;
Boner, Urk. Zofingen
319, 10
;
ders., Urk. Aarburg
26, 55/6
;
Welti, Stadtr. Bern ;
Rennefahrt, Stadtr. Bern ;
Sappler, H. Kaufringer
6, 126
;
Barack, Zim. Chron. ;
Auer, Stadtr. München ;
Niewöhner, Teichner
664, 17
;
Karnein, de amore dt.
224, 74
,
UB ob der Enns
10, 404, 21
;
Bastian, Runtingerb.
2, 191, 5
;
197, 11
;
ders. u. a., Regensb. UB
423, 21
;
Starzer, Qu. Wien ;
Uhlirz, Qu. Wien
2, 1, 1615, 56
; ;
Siegel u. a., Salzb. Taid. ;
Dirr, Münchner Stadtr. ;
Zingerle, Inventare ; ; ;
Bremer, Voc. opt.
29072/3
;
Schmitt, Ordo rerum
272, 5
;
Voc. Ex quo L
406
;
Voc. rerum
31r
;
Hulsius
A ivv
;
N iijr
;
Giustiniani, Adam v. Rottw.
291
;
Kiliaan K
5v
;
Trübner, Dt. Wb.
5, 48/9
;
Öst. Wb.
2, 262
;
Rosenqvist, Frz. Einfluß.
1932, 170/1
;
1943, 403-405
.