modeln,
V.
›etw. nach einem vorgefaßten Muster entwerfen, formen, bilden, gestalten, herstellen‹ (von Bezugsgrößen unterschiedlichster Art gesagt, z. B. von Handwerksprodukten, Buchformen, Textinhalten, der Bahn von Himmelskörpern); ›etw. aus ungeformter Masse zu einer Form, einem Maß gestalten, e. S. Form geben‹;
vgl.
model
1; 2; 3.Gehäuft Texte der Sinnwelt ,Religion / Didaxe‘.
Bedeutungsverwandte:
formieren
gestalten
schicken
beschöpfen
personieren
Wortbildungen:
modelbuch
model
1 stellbar), modelei
modelieren
modelkunst
modelscheibe
modelschneider
formengraber
modelung
abdruk
modelwerk
modler
schweiger
›Käseformer‹), modulation
messigung
modulieren
abmessen
ausmessen
Belegblock:
Karsten, Md. Paraphr. Hiob
7153
(omd.
, 1338
): Alsust iz in der werlde gat | Nach der echten modelye | Der gotlichen meisterdye.
v. Groote, Muskatblut
5, 10
(nobd.
, 1. H. 15. Jh.
): der walt stet wol gezieret, | ein yklich zwich daz hat sin blat | gar schon gemadelyret.
Loose, Tuchers Haushaltb.
84, 5
(nürnb.
, 1511
): adi 27 febrer schenckt ich des Hans Fillczner weib ein schün gemodelt tischtuch.
Kurrelmeyer, Dt. Bibel
9, 249, 21
(Straßb.
1466
): sunder er [ezechiel] hat ein mittel gemodelt aus in beyden.
Dasypodius
180v
(Straßb.
1536
): Proplastes, Ein formen graber / modelschneyder / schneyder.
Koppitz, Trojanerkr.
14516
(Hs. ˹noschweiz.
, 15. Jh.
˺): Gemodeltt und gefierett | Ward aller sternnen umbe raisz.
Maaler
293r
(Zürich
1561
): Modelkunst / Die kunst model vnd formen zemachen / wie die hafner gewon sind. Proplastice. Modelwerck / patron. Typus.
Dict. Germ.-Gall.-Lat.
326, 27
(Genf
1636
): modelbuch / n. Liure de patrons. Liber proplasticus.
Rot
318
(Augsb.
1571
): Impressur, Abdruck / Modlung nach eim andern.
Ebd.
329
: Modulirn, Abmessen / außmessen / Ein weyß geben / als einem Lied / Modlen. [...] Modulation, messigung. Jtem weiß eins gsangs / anstimmung.
Spechtler, Mönch v. Salzb.
1, 64
(oobd.
, 3. Dr. 14. Jh.
): Keuschlichem leib | gab recht lidmass die modelscheib
[›Töpferscheibe‹, hier ütr.].
Baptist-Hlawatsch, U. v. Pottenst. Vorr.
127
(moobd.
, A. 15. Jh.
): wann ain puch wirdet groß vnd daz ander chlain geformiret, daz ist gemodelt oder geschikchet.
Niewöhner, Teichner
600, 50
(Hs. ˹moobd.
, 1469
˺): pfeyffer: tokelvart, | lauten slaher: rodlar, | sweiger: modlar.
Bauer u. a., Kunstk. Rud.
1091
(oobd.
, 1607
/11
): ölampel, darinn ein engelköpflin gemodelt.
Dasypodius
381r
; Schmidt, Hist. Wb. Elsaß
244
; Schweiz. Id.
4, 86
.