köpfen,
köppen
letztere Form md., V.
1.
›jm. den Kopf abschlagen, jn. enthaupten (als Todesstrafe)‹; zu
kopf
4.Bedeutungsverwandte:
abhauen
abschlagen
abstümmeln
abzwicken
enthaupten
strafen
Wortbildungen:
köpfstat
Belegblock:
Schöpper
68b
(Dortm.
1550
): Decollare. Entheupten koͤpffen ¶ abstuͤmlen abhawen abzwicken abschlahen.
Chron. Köln
2, 272, 11
(Köln
1499
): Octavianus [...] dede der senatoir vil koppen die an Julius doit raitgever ind hantdedich waren gewest.
Gille u. a., M. Beheim
328, 105
(nobd.
, 2. H. 15. Jh.
): Er liess sy fillen, steinn, | an pfel spissen und trenken, | verbrennen, kopfen, henken.
Chron. Nürnb.
5, 597, 11
(nobd.
, E. 15.
/A. 16. Jh.
): den Stainhauser kont der henker nicht gar herab köpfen.
v. Keller, Ayrer. Dramen
174, 13
(Nürnb.
1610
/8
): Wir würden geköpfft vnd gehangn | Vnd brechten vns in böß nachred.
Altmann, Wind. Denkw.
65, 17
(wmd.
, um 1440
): daz sie einander koppten zü stucken zerhiewent und usser den husern zugent.
Lemmer, Brant. Narrensch.
16, 24
(Basel
1494
): Lotth sündt durch wyn zuͦr andern fart / Durch wyn der toüffer koͤppfet wart.
Chron. Augsb.
1, 114, 8
(schwäb.
, zu 1408
): zwen ließ er fiertaillen, die drei kepfet er und ließ etlichen die augen ußstechen.
Goldammer, Paracelsus
2, 140, 11
(1530
/5
): herr, ich habe alle übel gestraft, kopfen, henken, brennen, redern lassen.
Grossmann, Unrest. Öst. Chron.
150, 30
(oobd.
, 3. Dr. 15. Jh.
): pald nachdem koppfft man 9 zu Sanndt Veydt, darunder warn pawrnsun im lanndt.
Schottenloher, Flugschrr.
67, 14
([Landshut
um 1523
]): du werdest mit deiner gerechtkeit langst kopfens und Rederns und verprennens wert gewessen.
Turmair
4, 733, 24
(moobd.
, 1522
/33
): Herodias hieß das maidlein, die hat darnach sant Johannes den täufer köpfen lassen.
Chron. Magdeb.
2, 104, 24
; Gille u. a., a. a. O.
99, 602
; 104, 885
; Chron. Nürnb.
4, 214, 1
; 311, 14
; Reichmann, Dietrich. Schrr.
204, 30
; Grossmann, a. a. O.
72, 27
; Wedler, W. Burley. Liber
148v
; Turmair
5, 56, 21
; Grothausmann, Stadtb. Karpfen
13, 19
; Voc. inc. teut.
n iiijv
; Schwäb. Wb.
4, 624
.2.
›sich die Haare richten‹; vgl.
kopf
4.Belegblock:
Schmitz, Schiltb.
106, 2
(Frankf.
1597
): wie sie [weiber] sich rechtschaffen auffmutzen / schmuͤcken [...] schnuͤren / Koͤpffen / Haͤwblen.
3.
›jn. schröpfen‹; zu
kopf
3.Bedeutungsverwandte:
aderlassen
fintusen
schröpfen
Wortbildungen:
köpfeln
köpfer
Belegblock:
Fischer, Folz. Reimp.
44, 392
(Nürnb.
1482
): Aber ein lossen sey zu thund | Und was unter zwelff jaren wer, | Den köpff man nach der allten ler.
Ebd.
45, 249
: all menet eins laszen und die adern abwechseln [...] und die jungen mügen im menet eins köpffen.
Starzer, Qu. Wien
1, 5, 5568, 28
(moobd.
, 1585
): dieselben [sollen] in die gesunden heuser zu köpflen, zwagen, haarabschneiden, aderlassen oder andere schäden zu hailen nit gehen.
Fischer, a. a. O.
44, 403
; Schmitt, Ordo rerum
664, 22
; Schwäb. Wb.
4, 621
; 623
; Matzel u. a., Spmal. dt. Wortschatz.
1989, 171
.