gewelle,
das
;zur Zuordnung s.
mhd.
wëllen
›rollen‹
sowie willen
/ wüllen
›erbrechen‹
(Lexer
; 3, 892
BMZ
; vgl. auch 3, 672b
; 673b
Dwb
und 4, 1, 3, 5462
Dwb
).4, 1, 4, 6724
– Nur obd. Belege.
1.
›Wasserwelle, Woge‹; ütr.: ›das Wallen, die Wallung‹.Bedeutungsverwandte:
vgl. 2
bulge
unde
Syntagmen:
das g. hoch sein, jn. zerstreuen, in das schif kommen
; der minne g., die gewellen des meres
; das grosse g
.; die ungestümigkeit der gewellen
.Wortbildungen:
gewelbürde
gewelstätte
) dient‹ (a. 1544), gewelfisch
gewelstätte
Belegblock:
Pyritz, Minneburg
2364
(nobd.
, Hs. um 1400
): Ich bin mit sußer mynne gewel | So girlich uber krupfet, | Daz mir daz hertze hupfet
[Beleg vom Hrsg. der Quelle als ›Gewölle‹, also im Sinne von 2, interpretiert; ist metaphorisch möglich].
Buck, U. v. Richent. Chron. Conz.
40, 30
(alem.
, um 1430
): ain mauß grundelen umb xxvii ₰, item ain mauß gwellfisch umb xx ₰, item ain mauß groppen.
Dasypodius
454r
(Straßb.
1536
): das jm geWell schweifft, Fluctiagus.
Leisi, Thurg. UB
6, 1, 20
(alem.
, 1359
): Daz ist Gúttingen dú burg, [...], den
[
-hof]
undern walde, der da bi lit, und die gewelstette. Maaler
178r
(Zürich
1561
): Das Gewaͤll. Fluctus. Schiffleüt die im Gewaͤll dahar farend. Nautæ fluctiuagi.
Schmidt, Hist. Wb. Elsaß
144
; 161
; Schweiz. Id.
4, 1546
; 15, 1184
.2.
›das Erbrechen‹; als Metonymie: ›Erbrochenes‹; laut Schweiz. Id.
und 15, 1185
Schwäb. Wb.
auch: ›Brechmittel für Kranke und untüchtige Vögel‹ (Belege jeweils dort).3, 618
Bedeutungsverwandte:
vgl. auswurf
gespei
grausamkeit
Belegblock:
Lemmer, Brant. Narrensch.
81, 44
(Basel
1494
): Mit roͤsten / bachen / pfeffer bry | Voll zucker / wurtz / vnd spetzery | Geben wir eym eyn oxymell | Der by der staͤgen leidt gewell.
Ebd.
84, 34
: Ein narr loufft wider zuͦ synr schaͤll | Glich wie eyn hundt zuͦ sym gewaͤll.
Henisch
1597
(Augsb.
1616
): Gewelb der Falcken / turunda accippitium
[hier formale Angleichung an
gewelbe].
Byland, Wortsch. Zürcher AT.
1903, 45
(hier gewaͤll
, bezogen auf Spr. 26, 11; Luther
1945: gespeyets
); Schwäb. Wb.
3, 616
f.3.
eine Art Darmgicht.Belegblock:
Schweiz. Id.
15, 1185
(a. 1597
/8
).